نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استاد گروه حقوق وفقه اجتماعی، پژوهشکده علوم اسلامی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قم، قم، ایران
چکیده
مسئلة تقلب نسبت به قانون و آثار آن، هم در حقوق داخلی و هم در حقوق بین‌الملل خصوصی، یکی از مباحث چالشی است که در بارة آن دیدگاه‌های گوناگونی وجود دارد، از جمله در حقوق بین‌الملل خصوصی این پرسش اساسی وجود دارد که آیا می‌توان به استناد تقلب، از اجرای قانون خارجی خودداری کرد؟ در حقوق ایران، ماده‌ای قانونی که حکم تقلب را به صراحت بیان کرده باشد وجود ندارد، پس قاضی در مواجهه با پدیدة تقلب، ناگزیر باید به استناد اصل یکصد‌و‌شصت‌و‌هفتم قانون اساسی، به منابع معتبر یا فتاوای معتبر فقهی (شریعت و فقه اسلامی) مراجعه و حکم مسئله را دریافت کند. بحث حیله از جمله مباحث فقهی است که می‌تواند تا اندازه‌ای مستند تعیین حکم تقلب قرار گیرد.. نویسنده در این مقال، پس از اشاره به تقلب در حقوق عرفی و تبیین حیله در فقه اسلامی، به مقایسة موضوعی و حکمی این دو مفهوم پرداخته و در تلاش برای اصطیاد حکم تقلب از حکم حیله، به این نتیجه رسیده است که با استناد به حیله، نمی‌توان برای تقلب حکم و‌احدی را در نظر گرفت، بلکه بسته به انواع مختلف عمل متقلبانه، احکام متفاوتی بر تقلب حاکم خواهد بود
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
A Comparative Study on Cheating the Law in Positive Law and Islamic Jurisprudence; With an Emphasis on the Verdict of Trickery
نویسنده [English]
- Mostafa Danesh pajooh
Associate Professor, Department of Law and Social Jurisprudence, Research Institute of Islamic Sciences, Research Institute of Hawzah and University, Qom, Iran,
چکیده [English]
One of the most controversial issues about which there are different ideas is the issue of cheating the law and its effects in both domestic law and private International law. In Iranian law, there is no a legal article that explicitly states the verdict of cheating, so the judge in the face of cheating, based on Principle One Hundred and Sixty Seven of the Constitution, must refer to valid sources or jurisprudential Fatwas (Sharia and Islamic jurisprudence) and rule. One issue that can be documented to some extent is the issue of trickery. In this article, after mentioning cheating in customary law and explaining trickery in Islamic jurisprudence, the author compares these two concepts thematically and jurisprudentially, and in an attempt to infer the verdict of cheating from the verdict of trickery, concludes that according to the issue of trickery, it is impossible to consider one verdict for cheating, but depending on the different types of cheating, various verdicts will be ruled on cheating.
کلیدواژه‌ها [English]
- cheating the law
- types of cheating
- trickery
- types of trickery
- legitimate and illegitimate trickery
- effective and ineffective trickery
- قانون اساسی
- قانون مدنی
- ابلق‌دار، صدیقه، بررسی نظریۀ تقلب و حیل شرعی در فقه و حقوق، (تهران: انتشارات امید مجد، 1386).
- ابن‌قیم، ابن‌عبدالله، اعلام الموقعین، ج 3، (بیروت: دارالجیل، 1973 م)
- اخوان‌فرد، مسعود؛ کیخافرزانه، محمدامین؛ بدیع‌صنایع، امین، «مقایسۀ تقلب نسبت به قانون و حیل شرعیه در حقوق خصوصی»، پژوهشنامۀ حقوق اسلامی، سال چهاردهم، ش 2 (پیاپی 38) (1392)، صص 181-212.
- اردبیلی محقق (مقدس)، احمدبن محمد، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، ج 6، (قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه، 1414).
- ارفع‌نیا، بهشید، حقوق بین‌الملل خصوصی، ج 2، (تهران: انتشارات بهتاب، 1376).
- اسماعیل‌بن حمال، الصحاح تاج اللغه، (بیروت: دارالعلم للملایین، 1407).
- الماسی، نجاد‌علی، تعارض قوانین، (تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1368).
- بحیری، الحیل، المحظور منها والمشروع، (قاهره: مطبعه المصر، 1946 م).
- بحیری، محمد عبدالوهاب، حیله‌های شرعی ناسازگار با فلسفۀ فقه، ترجمۀ حسین صابری، (مشهد: آستان قدس رضوی، 1376).
- بستانی، سعید‌یوسف، القانون الدولی الخاص، (بیروت: منشورات الحلبی الحقوقیه، 2004 م).
- بهبهانی، وحید، الرسائل الفقهیه، (قم: مؤسسۀ علامه مجدد وحید بهبهانی، 1419).
- بهوتی، منصوربن یونس، کشاف القناع، ج 3، (بیروت: دارالفکر، 1402).
- بیار مایر- فانسان هوزیه، القانون الدولی الخاص، ترجمۀ[تعریب]: مقلد، علی محمود، (بیروت: مجد، مؤسسۀ الجامعیه للدراسات و النشر و التوزیع، 2008 م).
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، وسیط در ترمینولوژی حقوق، (تهران: کتابخانۀ گنج دانش، چ 1، 1388).
- خمینی، روح‌الله، المکاسب المحرمه، (تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1377).
- حلی، محقق، شرایع الاسلام، ج3،(نجف: مطبعه‌الآداب، 1389 ق).
- خمینی، روح‌الله، توضیح المسائل، (تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1377).
- خمینی، روح‌الله، مناسک حج، مطابق با فتاوای امام خمینی و حواشی سایر مراجع تقلید، (تهران: نشر مشعر، 1375).
- داودی، علی، القانون الدولی الخاص، تنازع القوانین، (عمان: دار الثقافه للنشر و التوزیع، 1432).
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، (تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1330).
- سلامه، احمد عبدالکریم، القانون الدولی الخاص، (العین(الامارات): جامعه العربیه المتحده، 1423).
- سلجوقی، محمود، حقوق بین‌الملل خصوصی، ج 2، (تهران: نشر میزان، 1423).
- سهرابی، محمد، حقوق بین‌الملل خصوصی، (تهران: کتابخانۀ گنج دانش، 1385).
- شاطبی، ابراهیم‌بن موسی ، الموافقات، ج 1، (بیروت: دار ابن عفان، 1417).
- شریعت‌‌باقری، محمدجواد، حقوق بین‌الملل خصوصی، (تهران: بنیاد حقوقی میزان، 1395).
- شهید ثانی، زین‌الدین، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، ج 1، (قم: مؤسسۀ المعارف الاسلامیه، 1413).
- شیخ‌الاسلامی، سید محسن، حقوق بین الملل خصوصی، (تهران: کتابخانۀ گنج دانش، 1384).
- شیرازی، سید محمد ، ایصال الطالب الی المکاسب، ج 1، (تهران: منشورات الاعلمی، بی‌تا).
- صدری ارحامی، محمد، حیل شرعی در فقه و حقوق، (تهران: انتشارات چتر دانش، 1394).
- طوسی، محمدبن الحسن، الخلاف، ج 4، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی، 1415).
- طوسی، محمدبن الحسن، مبسوط، ج 3 و 5، (تهران: المکتبه المرتضویه، بی‌تا).
- عامری، جواد ، حقوق بین‌الملل خصوصی، (تهران: مؤسسۀ انتشارات آگاه، 1362).
- علوانی، نشوه، الحیل الشرعیه بین الحذر والإباحه، (حجاز: دار اقرأ، 1423).
- عکاشه، محمد عبدالعال، تنازع القوانین، (بیروت: منشورات الحلبی الحقوقیه، 2004 م).
- عمید زنجانی، عباسعلی، قواعد فقه، بخش حقوق خصوصی، ج 1، (تهران: سمت، 1386).
- فیاضی، سید محمدرضا، راه‌های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع، (قم: انتشارات مرکز فقهی ائمه اطهار، 1393).
- قاسمی، رسول، حیله و تقلب نسبت به قانون (در حقوق ایران و فقه)، (تهران: انتشارات جنگل و جاودانه، 1391).
- قدیر، محسن و کاظمی فروشانی، حسین، «مبانی نظری تقلب نسبت به قانون و آثار ان در پرتو فقه امامیه و حقوق بین الملل خصوصی ایران»، فصلنامۀ پژوهش تطبیقی حقوق اسلام وغرب، سال هشتم، ش 2 (1400)، صص 224-226.
- کاشانی، سید محمود، نظریه تقلب نسبت به قانون، (تهران: دانشگاه ملی ایران، 1354).
- کاظمی فروشانی، حسین و قدیر، محسن، «بایسته‌های نظری تقلب نسبت به قانون از منظر حقوق ایران»، فصلنامۀ تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری، ش 45 (1399)، صص 69-71.
- متولی، سید محمد، احوال شخصیه بیگانگان در ایران، (بی‌جا: انتشارت سازوکار، 1378).
- مطهری، مرتضی، ربا، بانک و بیمه، (تهران: انتشارات صدرا، 1364).
- مکارم شیرازی، ناصر، حیله‌های شرعی و چاره جویی‌های صحیح، گردآوری: ابوالقاسم علیان نژادی، (قم: انتشارات امام علی‌بن ابی‌طالب (ع)، چ 4، 1389).
- مکارم‌شیرازی، ناصر، بررسی طرق فرار از ربا، (قم: مدرسۀ الامام امیرالمومنین، 1385).
- مکارم‌شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیه، ج 1، (قم: مدرسۀ الامام امیرالمومنین، 1435).
- ممدوح، عبدالکریم، القانون الدولی الخاص، (بغداد: دارالحریه للطباعه والنشر، 1973 م).
- ممدوح، عبدالکریم، القانون الدولی الخاص، (عمان: دار الثقافه للنشر و التوزیع، 2005 م).
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج 32، (تهران: دارالکتب الاسلامیه، چ 2، 1362).
- نصیری، محمد، حقوق بین‌الملل خصوصی، (تهران: مؤسسۀ انتشارات آگاه، 1372).
- نظیف، مجتبی، حقوق بین‌الملل خصوصی، ج 2، (تهران: نشر دادگستر، 1389).
- هداوی، حسن، تنازع القوانین و احکامه فی القانون الدولی الخاص الکویتی، (کویت: مطبوعات جامعه الکویت، 1974 م).
)