نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه حقوق خصوصی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

در این پژوهش، رأی وحدت رویۀ شمارۀ 847 مورخ 25/2/1403 هیئت عمومی دیوان‌عالی کشور، با هدف رفع ابهام از رأی و جلوگیری از اختلاف‌نظرهای تازه و نیز تلاش برای حفظ حقوق اشخاص ثالث با حسن‌نیت در پرتو این رأی و با تأکید بر رویۀ قضایی، مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است. پرسش اصلی این است که آیا در وکالت عام که اختیار «انتقال مورد وکالت به هر شخص ولو به خود وکیل و به هر قیمت و هر قید و شرط که وکیل صلاح بداند» به وکیل اعطا شده، رعایت مصلحت موکل لازم است؟ به‌علاوه، معامله‌ای که وکیل، در این قسم از وکالت، بدون رعایت مصلحت موکل منعقد کرده است، چه وضعیتی دارد؟، پس از بررسی موضوع از‌منظر فقه امامیه، دکترین حقوقی و رویۀ قضایی، با روش تحقیق توصیفی-تحلیلی، این نتیجه حاصل شد که در وکالت عام نیز وکیل مکلف به رعایت مصلحت موکل است وگرنه نه تنها معاملۀ منعقدشده برای موکل نافذ نبوده و او می‌تواند اعلام بطلان آن را بخواهد، بلکه می‌تواند خسارت خود را از وکیل، ازجمله قیمت روز مورد ‌معامله، مطالبه کند. ضابطۀ رعایت مصلحت نیز رفتار وکیل متعارف است. همچنین، علی‌رغم ظاهر رأی وحدت رویه، حقوق اشخاص ثالث با حسن‌نیت نیز باید لحاظ گردد و یکی از مهم‌ترین راهکارها در این ‌‌زمینه، استناد به نظریۀ «تلف حکمی» است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Duty of Agent to look after the interests of Principal in General Agency and Legal Nature of Agent's Transactions: A Crticial-Anlytical Examination of Suprme Court Preceding-Making Judgment No. 847 Dated 14/5/2024

نویسنده [English]

  • Mohammad Hadi Javaherkalam

Assistant Professor of Private Law, Faculty of Law and Political Science, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Critical and analytical view of the procedural unity verdict no. 805, dated 1403/02/25 by Iran’s supreme court general assembly, focusing on legal doctrine, jurisprudential teachings, and judicial precedent, reveals the following conclusions:
One of the fundamental disagreements in the jurisprudence in recent years was to answer the question of whether in general representation, based on which the “representative has the authority to transfer the subject of the contract to anyone, even the representative himself at any price and under any condition he deems fit” the representative is obligated to consider the principal's best interest, or if representative, given the broad powers granted, has no duty to consider the principal's benefit. Supreme Court General Assembly by unity verdict no. 805, dated 1403/02/25 did not accept the opinion of the majority of judges in this regard, emphasized and expressed the need to respect the interests of the principal. In these terms: According to Article 307 of the Civil Law approved in 1307, it is prescribed to conduct a transaction in relation to another's property by the representative, on the other hand, according to Article 667 of the same code, the representative must respect the interest of the principal in his actions. Therefore, when a person represents another person to sell his property to any person, even the representative himself, it is assumed that the representative is acting in the best interest, and if the representative sells the original property at a low price, with reference to Article 1073 of civil code the transaction is invalid and the original can reject and void it. It is obvious that the issue of the verdict does not include the letters of representation before issuing the verdict. This opinion is acceptable because, in addition to the jurists of the Imami who have made the validity of the representation subject to the observance of the principal’s expediency, the implicit will of the parties and the principle of non-delegation and non-representation also confirm it.2. The criterion of non-observance of the principal's interest and the criterion of concluding a contract against his interest and the status of this transaction is one of the differences of opinion between legal doctrines and judicial practices. In this way, some judges and professors of civil rights considered only intentional rendering the transaction ineffective. But the verdict in question, following the opinion of the majority of Imami jurists and legal doctrine, without making a distinction between intentional or unintentional, granted the principal the right to request the court to declare the transaction void null and void. Therefore, what is important and the criterion is the non-observance of the principal's interest, not the representative's bad faith 3. Another challenge of the judicial procedure is whether it is possible to demand damages from the representative and if the answer is positive, how much it is. In this regard, some courts used the price stated in the document as a criterion, and others used the actual price of the subject matter of representation at the time of concluding the contract. Although the verdict has not been determined in this decision, without a doubt, the principal can claim damages, including the actual price, by referring to the note of Article 19 of the Criminal Procedure Law.4. Although apparently, the verdict violates the rights of third parties in good faith, the analysis of this verdict should be done in such a way that the rights of these people are not violated. One of the ways to respect the rights of third parties in good faith is to consider the official transfer of property to them as lost in law. The claim of the representative regarding the return of the property against third parties in good faith should not be accepted. Instead, the principal should be able to claim its equivalent from the representative or the third party with malintent especially when the property has changed significantly, considering that the law of Mandatory Registration of Real Property Transactions 1403 enacted by the Expediency Discernment Council has prescribed the loss in law (constructive loss) in several articles.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Interests
  • General Agency
  • Null
  • Invalidity of Transaction
  • Civil Liability
  • Waste in Law
  • Supreme Court Decision No. 847
  • امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، ج2، چ26، (تهران: اسلامیه، 1385).
  • بازگیر، یدالله، قانون مدنی در آئینه آراء دیوان‌عالی کشور، وکالت و عقد ضمان و احکام راجع‌به آنها، چ2، (تهران: فردوسی، ‌بی‌تا).
  • جعفری لنگرودی، محمدجعفر، الفارق، ج5، (تهران: گنج‌دانش، 1386).
  • جواهرکلام، محمدهادی؛ حدادی اردکانی، صمد، «معیارهای شناسایی تلف حکمی در حقوق اسلامی؛ با تحلیل ضابطه انتقال به ثالث با حُسن‌نیت در رویه قضائی و طرح اصلاح قانون مدنی»، پژوهشنامۀ حقوق اسلامی، دورۀ 24، ش1 (پیاپی 59)، (1402)، صص109-138. Doi: 30497/law.2023.243910.3330
  • حاجی‌عزیزی، بیژن؛ اعتماد، سیده مریم، «ضمانت اجرای عدم رعایت مصلحت در وکالت»، مطالعات اسلامی: فقه و اصول، دورۀ 47، ش100، (1394)، صص55-73. DOI: 22067/fiqh.v47i20.22474
  • خدابخشی، عبدالله؛ و لطیف‌زاده، مهدیّه، «رویکرد فقهی حقوقی بر ماهیّت و آثار وکالت تفویضی»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، ش11، (1389). DOI: 22075/feqh.2019.16868.1891
  • زمانی، عباس، «عدم رعایت مصلحت در انتقال مال ازسوی وکیل»، مجلۀ حقوقی دادگستری، دورۀ 79، شمارۀ 90 (1394)، صص85-100. DOI: 10.22106/jlj.2015.14390
  • سبحانی، جعفر، استفتاءات، ج3، (قم: مؤسسۀ امام صادق(ع)، ۱۳۸۹).
  • صفایی، سیدحسین؛ جواهرکلام، محمدهادی، نمایندگی و امانت، (تهران: شرکت انتشار، 1400).
  • عابدی، محمد؛ ساعتچی، علی؛ جاویدی، فرزاد، «وکالت در مقام بیع»، پژوهش حقوق خصوصی، ش8، (1393)، صص101-119.
  • غلامی، جهانبخش، تحلیل حقوقی تعهدات وکیل، (تهران: مجد، 1403).
  • فصیحی‌زاده، علیرضا؛ امینی، محمد، «وحدت یا تعدد قلمرو «اختیار» و «رعایت مصلحت» در عقد وکالت»، مطالعات حقوقی، دورۀ 15، شمارۀ 1، (1402)، صص129-166. DOI: 10.22099/jls.2023.42137.4562
  • کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی: عقود معین، ج4: عقود اذنی_وثیقه‌های دین، چ5، (تهران: شرکت انتشار، 1385).
  • کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی: قواعد عمومی قراردادها، ج1: مفهوم، انعقاد و اعتبار قرارداد، چ8، (تهران: شرکت انتشار، 1388).
  • کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی: قواعد عمومی قراردادها، ج2: انعقاد و اعتبار قرارداد، چ1، (تهران: شرکت انتشار، 1388).
  • کاشانی، سیدمحمود، حقوق مدنی: قراردادهای ویژه، (تهران: میزان، 1388).
  • کریمی، عباس، «میزان اعتبار شرط صلاحدید وکیل»، نقد آرای قضایی، سال اول، شمارۀ ۱، (تهران: دادگستر، ۱۳۷۸).
  • کریمی، عباس، چهل گفتار حقوقی، (تهران: دادگستر، 1397).
  • محقق‌داماد، سیدمصطفی؛ قنواتی، جلیل؛ وحدتی شبیری، سیدحسن؛ و عبدی‌پورفرد، ابراهیم، حقوق قراردادها در فقه امامیه، ج2، چ1، (قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛ تهران: سمت، 1389).
  • موسوی، سیدعباس، رویه قضایی؛ تبلور اصول حقوقی در آرای محاکم عالی، چ3، (تهران: خرسندی: 1401).
  • نظری توکلی، سعید؛ و داودالموسوی، سیدحسن، «مفهوم غبطه و سازوکارهای تشخیص آن در امور مولی‌علیه»، فقه و اصول، دورۀ 55، شمارۀ 3 (پیاپی 134)، (1402)، صص169-191. DOI: 10.22067/jfiqh.2022.75406.1305

عربی

  • بصرى بحرانى، محمدامین، کلمة التقوى، ج6، چ3، (قم: سیدجواد وداعى، 1413).
  • بغدادى(شیخ مفید)، محمّد، المقنعة، چ1، (قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، 1413).
  • بهجت، محمدتقی، جامع المسائل، ج3، چ2، (قم: دفتر معظم‌له، 1426).
  • تمیمى مغربى، نعمان، دعائم الإسلام، ج2، چ2، (قم: آل‌البیت(ع)، 1385).
  • حکیم (طباطبایى)، سیدمحسن، منهاج الصالحین، ج2، چ1، (بیروت: دار التعارف، 1410).
  • حلى(ابن ادریس)، محمد، السرائر، ج2، چ2، (قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1410).
  • حلى(علامه)، حسن، إرشاد الأذهان، ج1، چ1، (قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1410).
  • حلّى(علامه)، حسن، تبصرة المتعلمین، چ1، (تهران: مؤسسه چاپ و نشر، 1411).
  • حلّى(علامه)، حسن، تحریر الاحکام، ج3، چ1، (قم: مؤسسه امام صادق(ع)، 1420‌).
  • حلّى(علامه)، حسن، تذکرة الفقهاء، ج15، چ1، (قم: آل‌البیت(ع)، 1414).
  • حلّى(علامه)، حسن، قواعد الأحکام، ج2، چ1، (قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1413).
  • حلّى(علامه)، حسن، مختلف الشیعة، ج6، چ2، (قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1413).
  • حلّى(محقق)، جعفر، المختصر النافع، ج1، چ6، (قم: المطبوعات الدینیة، 1418).
  • حلّى(محقق)، جعفر، شرائع الإسلام، ج2، چ2، (قم: اسماعیلیان، 1408).
  • حلّى، محمد، إیضاح الفوائد، ج2، چ1، (قم: اسماعیلیان، 1387).
  • حلّى، یحیى، الجامع للشرائع، چ1، (قم: مؤسسة سیدالشهداء العلمیة، 1405).
  • خویى(موسوی)، سیدابوالقاسم، منهاج الصالحین، ج2، چ28، (قم: مدینۀ العلم، 1410).
  • روحانى(حسینى)، سیدصادق، فقه الصادق(ع)، ج20، چ1، (قم: دار الکتاب-مدرسه امام صادق(ع)، 1412).
  • روحانى(حسینى)، سیدصادق، منهاج الصالحین، ج2، (بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا).
  • سبزوارى، محمدباقر، کفایة الأحکام، ج1، چ1، (قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1423).
  • سیستانى(حسینی)، سیدعلى، المسائل المنتخبة، چ9، (قم: دفتر آیة‌الله سیستانى، 1422).
  • سیستانى(حسینی)، سیدعلى، منهاج الصالحین، ج2، چ5، (قم: دفتر آیةالله سیستانى، 1417).
  • طباطبایى بروجردى، آقاحسین، جامع أحادیث الشیعة، ج24، چ1، (تهران: فرهنگ سبز، 1429).
  • طباطبایى یزدى، سیدمحمدکاظم، تکملة العروة الوثقى، محقق-مصحح: سیدمحمدحسین طباطبائى‌، ج1، چ1، (قم: داورى، 1414).
  • طباطبایى یزدى، سیدمحمدکاظم، سؤال و جواب، چ1، (تهران: مرکز نشر العلوم الإسلامی، 1415).
  • طوسى(شیخ)، محمد، الخلاف، ج3، چ1، (قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1407).
  • طوسى(شیخ)، محمد، المبسوط، ج2، چ3، (تهران: المکتبة المرتضویة، 1387).
  • طوسى(شیخ)، محمد، النهایة، چ2، (بیروت: دار الکتاب العربی، 1400).
  • عاملی(شهید ثانی)، زین‌الدین، مسالک الأفهام، ج5، چ1، (قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413).
  • عبدالرحمان، محمود، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیۀ، ج3، (بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا).
  • کاشانى(فیض)، محمدمحسن، مفاتیح الشرائع، ج3، چ1، (قم: کتابخانه آیة‌الله مرعشى نجفى، بی‌تا).
  • گیلانی قمّى، میرزا ابوالقاسم، جامع الشتات، ج3، چ1، (تهران: کیهان، 1413).
  • مصطفوى، سیدمحمدکاظم، فقه المعاملات، چ1، (قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1423).
  • مکارم شیرازى، ناصر، أنوار الفقاهة - کتاب النکاح، چ1، (قم: مدرسة الإمام علی‌بن أبی‌طالب(ع)، 1425).
  • نجفى، محمدحسن، جواهر الکلام، ج27، چ7، (بیروت: دار إحیاءالتراث العربی، 1404).
  • نورى(محدث)، میرزاحسین، مستدرک الوسائل، ج14، چ1، (بیروت: آل‌البیت(ع)، 1408).

References (Translated References into English)

Abedi, Mohammad; Saatchi, Ali; Javidi, Farzad, "Agency In Position Of Sale Contract", Private Law Research, No. 8, (2014), pp. 101-119. [In Persia]

Bazgir, Yadullah, Civil Law in the Mirror of the Supreme Court's Decisions, Representation and Contract of Guarantee and Rulings Regarding Them, 2nd ed, (Tehran: Ferdowsi, No date). [In Persia]

Emami, Seyyed Hassan, Civil Law, Vol.2, 26th ed, (Tehran: Islamia, 2015). [In Persia]

Fasihizadeh, Alireza; Amini, Mohammad, "Unity or plurality of "Authority" and "observance of expediency" in the power of attorney contract", Legal Studies, Vol. 15, N. 1, (2023), pp. 129-166. DOI: 10.22099/jls.2023.42137.4562. [In Persia]

Gholami, Jahanbakhsh, legal analysis of the agent's obligations, (Tehran: Majd, 2024). [In Persia]

Haji Azizi, Bijan; Etemad, Seyedah Maryam, "The situation of non-observance of interest in representation", Islamic Studies: Jurisprudence and Principles, Volume 47, No. 100, (2014), pp. 55-73. DOI: 10.22067/fiqh.v47i20.22474. [In Persia]

Ja’afari Langroudi, Mohammad Jaafar, Al-Fariq, Vol. 5, (Tehran: Ganje-Danesh, 2007). [In Persia]

Javaherkalam, Mohammad Hadi; Haddadi Ardakani, Samad, "Identifying Criteria of ‘Waste in Law’ in Islamic Jurisprudence; by Analyzing the Rule of ‘Transfer to a Third Party of Good Faith’ in the Judicial Practice and a Plan to Amend the Iranian Civil Code", Journal of Islamic Law Research, Volume 24(1) (59 series), (2023), pp. 109-138. Doi: 10.30497/law.2023.243910.3330. [In Persia]

Karimi, Abbas, "The validity of the condition of discretion of the agent", Criticism of judicial decisions, Vol. 1, N. 1, (Tehran: Dadgstar, 2008). [In Persia]

Karimi, Abbas, Forty Legal Speeches, (Tehran: Dadgstar, 2017). [In Persia]

Kashani, Seyyed Mahmoud, Civil Law: Special Contracts, (Tehran: Mizan, 2018). [In Persia]

Katouzian, Nasser, Civil Law: General Rules of Contracts, Vol. 1, 8th ed, (Tehran: Publishing Co., 2008). [In Persia]

Katouzian, Nasser, Civil Law: General Rules of Contracts, Vol. 2, (Tehran: Publishing Co., 2008). [In Persia]

Katouzian, Nasser, Civil Law: special contracts, Vol. 4, 5th ed, (Tehran: Publishing Co., 2015). [In Persia]

Khodabakhshi, Abdullah; and Latifzadeh, Mahdia, "A Legal - Jurisprudential approach to the nature and effects of Delegation Attorney Ship", Jourrnal of studies in Islamic Law & Jurisprudence, Vol. 11, (2009). DOI: 10.22075/feqh.2019.16868.1891. [In Persia]

Mohagheq Damad, Seyed Mostafi; Qanavati, Jalil; Vahdati Shobeiri, Seyed Hassan; Abdipourfard, Ebrahim, Contract Laws in Imamiyyah Jurisprudence, Vol.2, (Qom: Hozha Research Institute and University; Tehran: Samt, 2009). [In Persia]

Moussavi, Seyyed Abbas, judicial procedure; Crystallization of legal principles in the judgments of high courts, 3rd ed, (Tehran: Khorsandi: 2022). [In Persia]

Nazari Tavakoli, Saeed; and Davodal Mousavi, Seyyed Hasan, "The concept of Qebteh (expediency) and the mechanisms of its recognition in the affairs of Movalli Aliyyah", Fiqh and Usul, Vol. 55, N. 3 (134 series), (2023), pp. 169-191. DOI: 10.22067/jfiqh.2022.75406.1305. [In Persia]

Safaii, Seyed Hossein; Javaherkalam, Mohammad Hadi, Representation and Trust, (Tehran: Publishing Co., 2021). [In Persia]

Sobhani, Ja’afar, Istiftayat, vol.3, (Qom: Imam Sadiq Institute, 2010). [In Persia]

Zamani, Abbas, "Disregarding Interest in Transfer of Property by an Agent", The judiciarys Law Journal, Vol. 79, N. 90 (2014), pp. 85-100. DOI: 10.22106/jlj.2015.14390. [In Persia]