نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استاد تمام دانشگاه تهران، تهران، ایران
2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
چکیده
امروزه قاعدۀ حمایت از اعتماد مشروع یکی از مهمترین مبانی شناسایی حقوق و تعهدات قراردادی و غیرقراردادی محسوب میشود. گرچه در حقوق ایران و فقه امامیه قواعد متعددی ازجمله اصالت ارادۀ ظاهری، قاعدۀ غرور، دلالت فحوی و نظریۀ نمایندگی ظاهری تا حدودی هدف حمایت از اعتماد مشروع را تأمین میکند اما، فقدان قاعدۀ کلی دراینزمینه با حدود و ثغور و شرایط مشخص، محسوس است. براساس این قاعده هر گاه رفتار یک شخص یا مقام عمومی موجد اعتقاد معقول در ضمیر جمعی افراد جامعه گردد، این اعتقاد مبنایی برای ایجاد حق، شناخته شده و شایستۀحمایت است بنابراین بهعنوان مقدمۀ ایجاد قاعدۀ کلی، مشروعیت و جواز اعتماد به ظواهر باید به اثبات برسد. در اصول فقه اصاله الظهور در حوزۀ الفاظ سابقۀ طولانی درجهت جواز ابتنا به ظواهر کلام افراد دارد اما، تردید در شمول اصل ظهور دربارۀ ظواهر احوال و اعمال افراد بهویژه بهدلیل عدم طرح صریح این نوع ظواهر در کتب اصولی، اثبات قاعدۀ حمایت از اعتماد مشروع را با چالش مواجه میسازد. بهعنوان قاعدهای کلی دراینزمینه میتوان گفت: اگر احتمال خلافی که ظاهر حال به همراه دارد پس از عمل مطابق اعتقاد راجح ایجاد شده در ذهن مخاطب بهوجود آید تصور موجود از باب حجیت ذاتی قطع معتبر بوده، اعتماد حاصل از آن اعتمادی مشروع است و شایستۀ حمایت محسوب میشود بهویژه در جاییکه متکلم در مقام ایجاد معنا و مفهومی در ذهن مخاطب باشد.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Collation of the doctrine of legitimate expectations and Asala al-Zohoor
نویسندگان [English]
- Seyed Hossein Safaii 1
- Danial Bakhoda 2
1 Professor, Department of Private and Islamic Law, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, Iran
2 PHd student in Private and Islamic Law, Faculty of Law and Political Science, University of Allameh Tabatabai, Iran
چکیده [English]
Nowdays, the doctrine of legitimate expectations is considered as one of the most important bases for identifying contractual and non-contractual rights and obligations. Although in Iran’s legal system and Imami jurisprudence, there are several rules such as the Esalate Erade Zaheri, Ghaede Ghorour, Delalate Fahva and the principle of the Apparent Authority to some extent provide the purpose of protecting legitimate expectations, but the lack of a general rule in this field is noticeable. Based on this rule, whenever the behavior of a person or a public official creates a reasonable belief in the collective mind of the society, this belief is the basis for establishing a recognized right and capable of protection. Therefore, as a prelude to establishing a general rule, the legitimacy of expectations and the permission of trusting to appearances must be proven. In the principles of Islamic jurisprudence, asala al-zohoor has a long history for the permissibility of relying on the appearances of people's words, but there is doubt about the inclusion of the principle in appearance regarding the appearance of people's circumstances and actions, especially due to the lack of explicit presentation of this type of appearances in basic books, challenges proving the doctrine of the legitimate expectations. As a general rule in this context, it can be said that if the possibility of a contradiction, which the appearance of the present entails, is created in the mind of the audience after the action according to the preferred belief, the impression created is valid and the resulting expectation is a legitimate expectation. And it is considered worthy of support, especially where the theologian is in the position of creating meaning and concept in the audience's mind. Among legal theorists, it appears that the theory of legitimate trust was first introduced by Emmanuel Lévy as the foundation and purpose of law. According to Lévy's theory, since the foundation of social relations is based on trust and the collective belief of individuals in society constitutes public trust, the law should serve to ensure and protect legitimate collective beliefs. Therefore, these beliefs are the basis for determining the rights and duties of individuals in society. In this view, Lévy believed that the law should be capable of evolving on its own, and when legitimate collective beliefs form the basis of the law, the law can align with societal changes and progress alongside the evolution of collective beliefs.
In Iranian law and Imami jurisprudence, it is evident that while discussions on the philosophy of responsibility are extensively covered in some texts, the necessity of protecting legitimate trust is not explicitly mentioned. Nevertheless, one can find instances in the language of jurists and legal scholars that indicate support for the protection of legitimate trust. For example, *tadlīs* (fraud) and *ghurūr* (deception) are two different ways of compensating the damage suffered by a person whose legitimate trust has been violated. An examination of the cases related to these two principles confirms that they were precisely established with the aim of protecting legitimate trust.
The content of the principle of warning (Tahdhir) exempts a person from liability when they have provided the necessary warning to those at risk while engaging in legitimate harmful behavior, even if the injured party fails to understand the warning due to reasons not attributable to the person giving the warning.
By examining instances of the principle of protecting legitimate trust, the following definition can be inferred: Whenever the behavior of an individual or public authority creates a reasonable belief in the collective conscience of society, this belief is recognized as a basis for establishing a right that deserves protection. This protection may take the form of either the non-liability of the person holding the belief or the contractual or non-contractual obligations and liabilities of others toward the person holding the belief. In other words, if a person's behavior creates a reliable appearance and another party, relying on this appearance, acts in a way that does not align with reality, then the person who created the appearance is either bound by the appearance they created and must respect the rights of the other party in accordance with that appearance, or they are obligated to compensate for the damages resulting from the discrepancy between the appearance and reality.
کلیدواژهها [English]
- : legitimate expectation
- asala al-zohoor
- appearance
- Zahere Hal
- Zene Khas
- Zane Mo’tabar
اسلامی، رضا، «بررسی تطبیقی ماهیت حکم ظاهری با تکیه بر آراء شهید صدر»، پژوهشگاه علوم و فرهنگااسلامی، چاپ اول، (قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1382).
انصاری، شیخ مرتضی، فرائد الاصول، چاپ چهارم، (قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1422ق).
جمعی از محققان، فرهنگنامۀ اصول فقه، چاپ اول، (تهران: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1389).
حائری، السید کاظم، مباحث الاُصول، القسم الثانی، جلد2، قابل دسترسی در تارنمای https://lib.eshia.ir/72012/1/8
حکیم، السید عبد الصاحب، منتقى الأصول، جلد7، (مطبعة الأمیر)، قابل دسترسی در تارنمای https://ar.lib.eshia.ir/13050/1/0
حلی، ابن فهد، رسائل العشر، جلد1، چاپ اول، (قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى قدس سره، 1409ق).
خراسانی، محمد کاظم، کفایه الاصول-ت الزارعی السبزواری، چاپ پنجم، (قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1414ق).
درس خارج اصول استاد رضازاده مورخ 92/06/31 قابل دسترسی در تارنمای http://www.eshia.ir/feqh/archive/text/rezazadeh/osool/92/920631//
درس خارج اصول آیت الله سبحانی مورخ 08/08/1392 قابل دسترسی در تارنمای https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/sobhani/osool/92/920808/
درس خارج اصول آیت الله سبحانی مورخ 10/04/1388 قابل دسترسی در تارنمای https://fa.wikifeqh.ir/%D8%AD%D8%AC%DB%8C%D8%AA_%D8%B8%D9%88%D8%A7%D9%87%D8%B1
رشتی، میرزا حبیب اله، کتاب الغصب، چاپ اول، (تهران: مدرسه عالی شهید مطهری، 1388).
سبحانی، شیخ جعفر، الموجز فی أصول الفقه، جلد1، چاپ چهاردهم، (قم: مؤسسه امام صادق (ع)، 1429ق).
صدر، سید محمد باقر، دروس فی علم الأصول، جلد5، چاپ دوم، (بیروت: دار الکتاب اللبنانی، 1406ق).
طباطبایى حائرى، سید على بن محمد على بن ابى المعالى، ریاض المسائل، جلد14، چاپ اول، (قم: مؤسسة النشر ا لاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1412ق).
طغرلی پور، احمد، «تأملى در ادله شیخ انصارى (ره) بر اصالت عدم حجیت ظن»، فصلنامه علمی پژوهشی فقه، دورۀ 19، شماره 71، (1391).
العاملی، حسن محمّد فیّاض حسین، شرح الحلقة الثّالثة، جلد2، چاپ اول، (بیروت: شرکة دار المصطفى (ص) ل لإحیاء التراث، 1428ق).
عبد الساتر، الشیخ حسن، بحوث فی علم الأصول، جلد7، چاپ اول، (بیروت: الدار الإسلامیة، 1417ق).
عبدی پور فرد، ابراهیم و پرهیزگار، عبدالرضا، «مطالعه تطبیقی نظریه التزام به عقد با تأکید بر نظریۀاعتماد»، پ پژوهش تطبیقی حقوق اسلام وغرب، دوره2، شماره4، (1394).
قمی، میرزا ابولقاسم، جامع الشتات، جلد3، چاپ اول، (تهران: کیهان، 1371).
کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، جلد ۱، چاپ هجدهم، (تهران: انتشارات گنج دانش، ۱۴۰۰).
کاتوزیان، ناصر، مسئولیت مدنی، جلد1، چاپ سیزدهم، (تهران: انتشارات دانشگاه تهران،1393).
مشکینی، شیخ علی، اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، جلد1، چاپ پنجم، (قم: نشرالهادی، 1371).
مظفر، محمدرضا، اصول فقه، جلد1، چاپ چهارم، (قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه، 1370).
مظفر، محمدرضا، اصول فقه، جلد2، چاپ چهارم، (قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀعلمیه، 1370).
نجفی، محمد حسن، جواهرالکلام، جلد 37، چاپ هفتم، (بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1362).
References
In persia
A Group of Researchers, Encyclopedia of Principles of Jurisprudence, First Edition, (Tehran: Islamic Sciences and Culture Research Institute, 2010).
Abdi Pour Fard, Ebrahim, and Parhizgar, Abdolreza, "Comparative Study of the Theory of Commitment to the Contract with Emphasis on the Theory of Reliance," Comparative Study of Islamic and Western Law, Volume 2, Issue 4, (2015).
Abdul Sater, Sheikh Hassan, "Research in the Science of Principles", Volume 7, First Edition, (Beirut: Islamic House, 1997 AD / 1417 AH).
Advanced Principles of Jurisprudence Class by Ayatollah Subhani, dated 30 October 2013, available at https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/sobhani/osool/92/920808/
Advanced Principles of Jurisprudence Class by Ayatollah Subhani, dated 1 July 2009, available at https://fa.wikifeqh.ir/%D8%AD%D8%AC%DB%8C%D8%AA_%D8%B8%D9%88%D8%A7%D9%87%D8%B1
Advanced Principles of Jurisprudence Class by Professor Rezazadeh, dated 22 September 2013, available at http://www.eshia.ir/feqh/archive/text/rezazadeh/osool/92/920631//
Al-Amili, Hassan Muhammad Fayyaz Hussein, Sharh al-Halaqat al-Thalitha (Commentary on the Third Stage), Volume 2, First Edition, (Beirut: Dar al-Mustafa (PBUH) for Reviving Heritage, 2007 AD / 1428 AH).
Ansari, Sheikh Morteza, Faraed al-Usul (The Principles of Jurisprudence), Fourth Edition, (Qom: Islamic Thought Assembly, 2001 AD / 1422 AH).
Haeri, Sayyid Kazem, Mabahith al-Usul (Discussions on Principles), Volume 2, Available at https://lib.eshia.ir/72012/1/8
Hakim, Sayyid Abdul Sahib, Muntaqa al-Usul (Selected Principles), Volume 7, (Amir Press), Available at https://ar.lib.eshia.ir/13050/1/0
Hilli, Ibn Fahd, Rasail al-Ashar (The Ten Treatises), Volume 1, First Edition, (Qom: Publications of Ayatollah Mar'ashi Najafi Library, 1989 AD / 1409 AH).
Islami, Reza, "Comparative Study of the Nature of Apparent Ruling with Emphasis on the Opinions of Martyr Sadr," Islamic Sciences and Culture Research Institute, First Edition, (Qom: Islamic Propagation Office of the Qom Seminary, 2003).
Katouzian, Nasser, Civil Liability, Volume 1, Thirteenth Edition, (Tehran: University of Tehran Press, 2014).
Katouzian, Nasser, General Rules of Contracts, Volume 1, Eighteenth Edition, (Tehran: Ganj Danesh Publishing, 2021).
Khorasani, Mohammad Kazem, Kifayat al-Usul (The Sufficiency of Principles) - Edited by al-Zaraei al-Sabzevari, Fifth Edition, (Qom: Islamic Publishing Institution, 1993 AD / 1414 AH).
Meshkini, Sheikh Ali, Istilahat al-Usul wa A‘zam Abhathiha (Terminologies of Principles and Most of its Discussions), Volume 1, Fifth Edition, (Qom: Nashr al-Hadi, 1992).
Mozaffar, Mohammad Reza, Usul al-Fiqh (Principles of Jurisprudence), Volume 1, Fourth Edition, (Qom: Center for Publications of the Islamic Propagation Office of the Seminary, 1991).
Mozaffar, Mohammad Reza, Usul al-Fiqh (Principles of Jurisprudence), Volume 2, Fourth Edition, (Qom: Center for Publications of the Islamic Propagation Office of the Seminary, 1991).
Najafi, Mohammad Hasan, Jawahir al-Kalam (The Gems of Speech), Volume 37, Seventh Edition, (Beirut: Dar Ihya al-Turath al-Arabi, 1983).
Qomi, Mirza Abulqasim, Jame' al-Shatat(The Comprehensive Collection), Volume 3, First Edition, (Tehran: Keyhan, 1992).
Rashti, Mirza Habibullah, Kitab al-Ghasb (The Book of Usurpation), First Edition, (Tehran: Shahid Motahhari Higher School, 2009).
Sadr, Sayyid Muhammad Baqir, Duroos fi ‘Ilm al-Usul(Lessons in the Science of Principles), Volume 5, Second Edition, (Beirut: Dar al-Kitab al-Lubnani, 1986 AD / 1406 AH).
Subhani, Sheikh Ja'far, Al-Mujaz fi Usul al-Fiqh (The Concise Principles of Jurisprudence), Volume 1, Fourteenth Edition, (Qom: Imam Sadiq (AS) Institute, 2008 AD / 1429 AH).
Tabatabaei Haeri, Sayyid Ali bin Mohammad Ali bin Abi al-Ma'ali, Riyadh al-Masa'il (The Gardens of Issues), Volume 14, First Edition, (Qom: Islamic Publishing Institution of the Assembly of Scholars, 1991 AD / 1412 AH).
Toghraeli Pour, Ahmad, "A Reflection on Sheikh Ansari's Arguments on the Principle of Non-Authority of Assumption," Journal of Jurisprudential Research, Volume 19, Issue 71, (2012).
English
- Clarck, David, Encyclopedia of Law and Society: American and Global P Perspectives, First Edition, (New York: SAGE Publications, 2007)
Gurvitch, Georges sociology of law, First Edition, (London: Routledge, 2001)
Cotterrell, Roger, Emmanuel levy and legal studies; available at: https://www.cairn.info/load_pdf.php?ID_ARTICLE=DRS_056_0131
- S. Atiyah, The Rise and Fall of Freedom of Contract, (London: Oxford University P Press, 1985)
Craig, Paul, legitimate Expectation A conceptual Analysis, (London: law quarterly R Review, 1992)
Feltham, Piers and others, Spencer Bower: Reliance-Based Estoppel, Fifth Edition, ( London: Bloomsbury Publishing, 2017)
Stone, Richard, The law of Modern Contract, Fifth Edition, (London: Cavendish p publishing limited, 2015)
Elliott, Catherine, Frances Quinn, Law Of Tort, 11th edition, (London: Pearson L Longman, 2017)