نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و حقوق خصوصی مدرسۀ شهید مطهری، تهران، ایران

2 دانشیار گروه فقه وحقوق خصوصی، مدرسۀ شهید مطهری، تهران، ایران

3 دانشیار گروه حقوق خصوصی اسلامی دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

بطلان وضعیتی است که از نظر قانون هیچ اثر حقوقی بر آن مترتب نمی‌شود. این وضعیت گرچه برخلاف اصل و قاعده است، لکن مصادیق قابل‌توجهی دارد. تتبع و تفحص در کتب فقهی و حقوقی نشان می‌دهد که صاحب‌نظران سعی کرده‌اند دامنۀ بطلان را با ایجاد نهادهایی ازجمله انصراف عقد، اصل صحت، نظریۀ اشتراک معنوی، نظریۀ فساد و نظریۀ تحول عقد محدود کنند. در این راستا، با توجه به نمونه‌های تصحیح عقد باطل، می‌توان به یک نظریۀ جامع و کامل با عنوان تصحیح عقود باطل رسید که از یک طرف نسبت به نهادهای مشابه جامع است و از طرف دیگر، اشکالات به‌مراتب کمتری نسبت به این‌گونه نهادها دارد. به‌وسیلۀ این نهاد می‌توان با حذف موجبات بطلان و یا تغییر و تبدیل عنصرهای مبطل عقد، عقد باطل را تصحیح کرد.
 در این پژوهش بر آن هستیم تا جوانب این نظریه بررسی شود و امکان اعتبار آن سنجیده شود. برآیند تحقیق نشان می‌دهد تصحیح عقد باطل اشکالات جدی ندارد و می‌توان آن را به‌عنوان یکی از نظریه‌ها در کنار سایر نهادهای محدودکنندۀ دامنۀ وضعیت بطلان مطرح کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Correction of a Void Contract in Jurisprudence and Law of Iran

نویسندگان [English]

  • Mahdi Narimanpour 1
  • Mohammad Bahrami Khoshkar 2
  • Mohsen Esmaili 3

1 Doctoral student of jurisprudence and private law, Shahid Motahari School, Tehran, Iran

2 Associate Professor, Department of Jurisprudence and Private Law, Shahid Motahari School, Tehran, Iran

3 Associate Professor, Department of Islamic Private Law, University of Tehran, Tehran, Iran

چکیده [English]

"Voidness" is a status on which no legal effect is exercised according to the law. Although this status is contrary to the rule in Islamic law, it has significant examples in Islamic law. An examination in jurisprudential and legal books shows that scholars of jurisprudence and law have tried to reduce the scope of this legal status and reduce its examples by creating institutions such as withdrawal of the contract, the principle of correctness and the theory of spiritual commonality. In this regard, according to the examples of correction of void contracts in Islamic law, we can reach a comprehensive and complete theory called "correction of void contracts", which on the one hand compared to similar comprehensive institutions and on the other hand It has far fewer problems than such institutions. Correction of a void contract means that a void contract is corrected by removing the invalid causes or changing and transforming the annulled elements of the contract.
In this research, we intend to examine the aspects of this theory and to assess its validity in the balance of jurisprudence and law. The result shows that there is no serious problem in correcting a void contract from a jurisprudential and legal point of view, and this legal act can be considered as one of the legal theories along with other institutions limiting the scope of voidness.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Correction
  • Contracts
  • Voidness
  • invalid causes
  • removing
- آمدی، علی‌بن أبی علی، الإحکام فی اصول الأحکام، ج 1، (بیروت: المکتب الاسلامی، بی‌تا).
- ابن النجیم، زین‌الدین، الاشباه والنظائر، ج 1، (بیروت: دار الکتب العلمیه، 1419 ق).
- اصفهانی، محمدحسین، حاشیه کتاب المکاسب، ج 5، (قم: ذوی القربی، 1417 ق).
- امامی، سید حسن، حقوق مدنی، ج 1، (تهران: کتابفروشی اسلامیه، 1340).
- انصاری، شیخ مرتضی، المکاسب، ج 6، (قم: مؤتمرالعالمی، 1415 ق)
- ایروانی، محمدباقر، حاشیه المکاسب، ج 2، (قم: کتبی نجفی، 1379).
- حدادین، بلقیس، نظریه انتقاص العقد فی الفانون المدنی الاردنی، پایان‌نامه، (اردن: جامعه یرموک، 2014 م).
- حدیثی، خالد عبد‌الحسین، تکمیل العقد، (بیروت: منشورات الحلبی الحقوقیه، 2012 م).
- حر عاملی، ابوجعفر، وسائل الشیعه، ج 21، (قم: مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام، 1416 ق).
- حسینی مراغی، عبدالفتاح‌بن علی، العناوین الفقهیة، ج 2، (قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی، 1417 ق).
- حکیم، محسن، مستمسک العروه الوثقی، ج 12، (قم: دار التفسیر، 1391).
- حیدر، علی، درر الحکام فی شرح مجله الاحکام، ج 1، (بیروت: دار الجیل، 1411 ق).
- خویی، سید ابوالقاسم، موسوعۀ الامام خویی، ج 36، (قم: مؤسسة الخوئی الإسلامیة، 1418 ق).
- روحانی، محمدصادق، فقه الامام الصادق علیه‌السلام، ج 16، (قم: نشر مژلف، بی‌تا).
- الزحیلی، وهبه، الفقه الاسلامی و ادلته، ج 4، (دمشق: دار الفکر، 1997م).
- زرکشی، محمد‌بن عبد‌الله، البحر المحیط، ج 3، (ریاض: دار الکتبی، 1414 ق).
- سبحانی، جعفر، دانشنامۀ کلام اسلامی، (قم: مؤسسۀ امام صادق (ع)، 1390).
- ------------، دراسات موجزه فی الخیارات و الروط، (قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، 1423 ق).
- سنهوری، عبد‌الرزاق، مصادر الحق فی الفقه الاسلامی، ج 4، (بیروت: منشورات الحلبی الحقوقیه، 1998 م).
- سید مجاهد، محمد‌بن علی، المناهل، (قم: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، 1242 ق).
- سیفی، علی‌اکبر، دلیل تحریر الوسیله، (قم: مؤسسۀ نشر و تنظیم آثار امام خمینی(ره)، 1430 ق).
- شبانی، علی‌کاظم، نظریه تحول العقد فی نطاق القانون المدنی، ج 2، (بیروت: منشورات الحقوقیه الحلبیه، 1415 ق)
- شهید ثانی، زین‌الدین، الروضه البهیه، ج 3، (نجف: جامعة النجف الدینیة، 1386).
- شهیدی، مهدی، ج 2، تشکیل قراردادها و تعهدات، (تهران: مجد، 1396).
- ------------، حقوق مدنی 6 – عقود معین 1 -، (تهران: مجد، 1384).
- شهیدی، مهدی، شروط ضمن عقد، (تهران: مجد، 1397).
صدر، محمدباقر، دروس فی علم الاصول، ج 2، (بیروت: دار الکتاب اللبنانی، 1406 ق).
- صفایی، سید حسین و سلطان احمدی، جلال، «تجزیه‌پذیری قرارداد در حقوق ایران، انگلیس وکنوانسیون بیع بین‌المللی کالا (1980 وین)، فصلنامۀ حقوق، ش 101 (1389).
- صفایی، سید حسین، «نگاهی دیگر به ضابطۀ کفایت علم اجمالی در "مورد معامله":تفسیر مادۀ 216 قانون مدنی بر مبنای قاعدۀ غرر»، دورۀ 15، ش 59 (1391).
- ---------------، حقوق مدنی، ج 1، (تهران: میزان، 1388).
- عاملی حسینی، سید جواد، مفتاح الکرامه فی شرح القواعد، ج 2، (قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1419 ق).
- عزیزی، پوراندخت و همکاران، «بررسی و ارزیابی اخلاقی از تعدیل قرارداد در حقوق ایران و فقه امامیه»، پژوهشهای اخلاقی، ش 41 (1399).
- علامه حلی، یوسف‌بن مطهر، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، ج7، (قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی، 1379).
- علوی قزوینی، سید علی و وکیلی مقدم، محمدحسین، «بازنگری در مفاد قرارداد»، فقه و حقوق اسلامی، ش 1 (1389).
- الفت، نعمت‌الله و عطاردی، فتح‌الله، «نظریه تحول عقد باطل به عقد صحیح در حقوق اسلام، ایران مصر و فرانسه»، دوفصلنامۀ علمی حقوق تطبیقی، ش 11 (1398).
- قنواتی، جلیل؛ سکوتی، نیما؛ حسین‌زاده، جواد، «ضمانت اجرای نقض مقررات ماهوی قانون پیش‌فروش ساختمان»، فصلنامۀ دیدگاه‌های حقوق قضایی، ش 71 (1394).
- کاتوزیان، ناصر، عقود معین، عطایا، (تهران: گنج دانش، 1395).
- --------------، قواعد عمومی قراردادها، ج 2، (تهران: گنج دانش، 1398).
- کرکی، علی‌بن حسین‌بن عبدالعالی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج7، (قم: مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام، 1414 ق).
- کرمانی، جمال‌الدین، قاعده حمل الافعال والامورعلی الصحیح والاصح، (تهران: چتردانش، 1399).
- کریمی، عباس و ایزدپناه، علیرضا، «مطالعۀ تطبیقی عدم نفوذ با بطلان نسبی در حقوق ایران و فرانسه»، تمدن حقوقی، ش 8 (1400).
- کریمی، عباس و بیدی کرمانشاهی، سعید، «مطالعۀ تطبیقی سه نهاد بطلان، فساد و عدم وجود قرارداد در فقه امامیه، فقه حنفی و حقوق فرانسه»، مجلۀ فقه مقارن، ش 14 (1398).
- کلباسی، ابوالهدی، رساله فی حرمه اربا، (بی‌جا، بی‌تا).
گروهی از مؤلفین، الموسوعه الفقهیه الکویتیه، ج 32، (کویت: وزارة الأوقاف والشئون الإسلامیة، 1404 ق).
- لنگرودی، محمدجعفر، الفارق، ج 1، (تهران: گنج دانش، 1386).
- ------------------، وسیط در ترمینولوژی حقوق، ج 1، (تهران: گنج دانش، 1388).
- محسنی، سعید و قبولی درافشان، سید محمدمهدی، «مفهوم و آثار بطلان نسبی»، دانش و توسعه، ش 33 (1389)
- محقق داماد، مصطفی، بررسی فقهی حقوقی خانواده، ج 1، (تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1384).
- -------------------، قواعد فقه، ج 2، (تهران: نشر علوم اسلامی، 1406 ق).
- مطهری، مرتضی، مجموعۀ آثار، ج 9، (تهران: صدرا، 1376).
- نجفی، محمدحسن‌بن باقر، جواهر الکلام، ج 29، (قم: موسسۀ دائرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع)، 1421 ق).
- نجفی، هادی، الآراء الفقهیه، ج 6، (اصفهان: قائم، 1387).
- وحید بهبهانی، محمدباقر‌بن محمد، الفوائد الحائریه، (قم: مجمع الفکر الاسلامی، چ 1، 1415 ق).
- وکیلی مقدم، محمدحسین، «مطالعۀ تطبیقی اسقاط شرط بی‌اعتبار در فقه اسلامی و حقوق ایران»، پژوهشهای فقهی، ش 1 (1400).
- یزدی طباطبایی، سید کاظم، العروه الوثقی، ج 2، (قم: مکتبه الداوری، 1414 ق).